توافقنامه اخیر بین ایران و چین باعث مشارکت بسیار گسترده چین در صنایع گردشگری، بانکداری، مخابرات، حمل و نقل شامل بنادر و کشتیرانی، راهآهن و بسیاری از دیگر پروژهها در ایران خواهد شد. اما ایران در قبال این مشارکت و حضور گسترده چین در صنایع خود، تعهد نموده است تا به مدت بیست و پنج سال نفت مورد نیاز چین را با تخفیف بسیار قابل ملاحظه تامین نماید. چین اخیرا اعلام کرده است قصد سرمایه گذاری دویست و هشتاد میلیارد دلار در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ایران را دارد که توافقنامه اخیر بین ایران و چین میتواند به اجرایی شدن این سرمایه گذاری و سرمایه گذاری دیگر چین به میزان ۱۲۰ میلیارد دلار در توسعه زیر ساختهای حمل و نقل و تولید ایران منجر شود. توافقنامه اخیر بین ایران و چین حتی میتواند به سرمایه گذاری بیشتر چین در صنایع انرژی و پتروشیمی ایران منجر شود که به دلیل تحریمها به شدت نیاز به سرمایه گذاری دارند.
تشدید تحریمهای آمریکا باعث محدود شدن هر چه بیشتر توانایی ایران در بهره برداری از ذخایر طبیعی خود گردیده است. قابل ذکر است ایران حدود ده درصد ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار داشته و همچنین دارای بزرگترین میدان گازی جهان به نام پارس جنوبی میباشد. توافقنامه اخیر بین ایران و چین همچنین در هماهنگی کامل با پروژه عظیم چین موسوم به برنامه کمربند و جاده میباشد.ایران داری ذخایر عظیم نفت و گاز و نیروی کار جوان بوده که چین فاقد هر دو اینها میباشد که این امر، ایران را به گزینه بسیار مناسبی برای قرار گرفتن در برنامه کمربند و جاده چین تبدیل کرده است.
بنابر این گزارش، در زنجیره تولید پلی استر به تشریح چگونگی مستحکمتر شدن روابط اقتصادی بین ایران و چین میپردازیم: همانطور که ذکر شد ایران نفت خود را با تخفیف بسیار قابل ملاحظه به چین صادر مینماید. سپس چین نفت ایران را به پارازایلین و پس از آن به پلیاتیلن ترفتالات تبدیل مینماید که از آن در ساخت و تولید پلیاسترها استفاده میشود. الیاف پلی استر تولید شده در چین به ایران جایی که به سبب جمعیت جوان آن هزینههای نیروی کار به مراتب پایینتر از چین است صادر شده تا در کارخانجات نساجی و پوشاک ایران مورد استفاده قرار گیرد. پس از آن انواع بلوز، پیراهن و منسوجات خانگی مانند ملحفه، روتختی، بالش، فرش و پرده تولید شده توسط ایران به چین و دیگر کشورهای عضو برنامه کمربند و جاده چین که شامل ۷۰ کشور و سازمان بینالمللی که تقریبا چهل درصد اقتصاد جهان و اغلب کشورهای در حال توسعه را شامل میشود با تعرفه واردات صفر و یا تعرفه ترجیحی بسیار پایین صادر میگردد.
ایران رابطه خیلی قوی تجاری با چین در زمینه صادرات پلی اتیلن سنگین، پلی اتیلن سبک و متانول دارد. در سال ۲۰۱۹ میلادی، چین یک و نیم میلیون تن پلی اتیلن سنگین که برابر با ۱۹ درصد از کل واردات این کشور از این محصول میباشد را از ایران وارد نموده است که این امر، ایران را به دومین شریک بزرگ تجاری چین در زمینه پلیمرها بعد از عربستان سعودی تبدیل مینماید. همچنین در سال میلادی فوق، واردات پلی اتیلن سبک چین از ایران برابر با ۲/۳ میلیون تن بوده است که این رقم ۲۲ درصد از کل واردات چین از این محصول را شامل میشود که این مسئله ایران را به بزرگترین تامین کننده خارجی چین تبدیل مینماید. همچنین در طی سال میلادی ذکر شده، چین با واردات ۱/۳ میلیون تن متانول از ایران ۶۵ درصد از نیاز خود به این ماده را از ایران وارد نموده است.
ایران مدتها در تلاش برای توسعه ظرفیتهای پتروشیمی خود بوده است که این تلاشها ممکن است با پشتیبانی چین به ثمر نشیند. پیشبینی میشود صادرات پلی اتیلن ایران از ۶/۱ میلیون تن در سال جاری میلادی به ۶/۵ میلیون تن در سال ۲۰۳۰ میلادی افزایش پبدا نماید. حال اگر رقم تولید پلی اتیلن پتروشیمیهایی که در حال حاضر در ایران در حال احداث هستند را به مقدار صادرات حال حاضر ایران از این پلیمر اضافه نماییم رقم صادرات خالص ایران از ۸/۲ میلیون تن در سال جاری میلادی به ۳/۱۰ میلیون تن در سال ۲۰۳۰ میلادی خواهد رسید. میزان صادرات محمولههای پلی اتیلن ایران به چین بدلیل روابط نزدیک دو کشور و نیاز شدید چین به این پلیمر ظرف ده سال آینده افزایش خواهد یافت. عملی شدن سرمایه گذاریهای چین در پروژههای پتروشیمی تولید متانول در ایران میتواند فشار بزرگی بر تجارت جهانی این محصول وارد نماید.
حال با توافقنامه اخیر بین ایران و چین و اعلام این کشور مبنی بر سرمایهگذاری دویست و هشتاد میلیارد دلاری در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ایران، وضعیت تولید کنندگان پلی اتیلن در آمریکا به چه صورت خواهد بود؟ براساس این گزارش، با برنامهریزی چین تحت پروژه عظیم موسوم به برنامه کمربند و جاده برای ایجاد بلوکی تجاری که خودکفا بوده و محصولات پتروشیمی مورد نیاز خود را خود تولید میکند تولیدکنندگان آمریکایی ممکن است نه تنها بازار چین را از دست بدهند بلکه ممکن است دیگر حتی نتوانند به دیگر کشورهای درحال توسعه عضو برنامه کمربند و جاده پلی اتیلن خود را صادر کنند. در فضای جدید تجارت جهانی، آنالیز ژئوپولیتیکی در مکانیابی ساخت کارخانههای پتروشیمی بسیار با اهمیتتر از آنالیز استاندارد منحنی هزینه خواهد بود.
ژئوپلیتیک یا جغرافیای سیاسی به معنی تأثیر عوامل جغرافیایی بر رفتار دولتها و این که چگونه موقعیت مکانی، اقلیم، منابع طبیعی، جمعیت و یک تکه زمینی که یک دولت روی آن قرار گرفتهاست، گزینههای سیاست خارجی آن دولت و جایگاه آن را در سلسله مراتب دولتها تعیین میکند بیشتر از هر عامل دیگری تعیین کننده میزان سود آوری کارخانههای جدید پتروشیمی زمانی که آنها وارد مدار تولید شوند خواهد بود چنانچه تولید کنندگان محصولات پتروشیمی نتوانند به بزرگترین بازارهای صادراتی جهان که همگی عضو برنامه کمربند و جاده چین هستند محصولات خود را صادر نمایند مواد خام، مزیتهای لجستیکی و تکنولوژیکی این دسته از تولیدکنندگان اهمیت چندانی نخواهد داشت.
* صادرکننده و فعال اقتصادی