نگاه حزب توده ایران به جهان پیرامونی متاثر از جهان بینی فلسفی خویش و کاربست این جهان بینی در بررسی مسایل ایران و جهان است. این بررسی تنها محدود به تحلیل سیاسی مسایل ایران و جهان نبوده و حیطه گسترده ای را در بر می گیرد. نگاهی مختصر به مقالات دنیا ? نشریه تیوریک کمیته مرکزی حزب توده ایران در دوران مورد اشاره آقای نویدی نشانگر دامنه وسیعی از قلمروهای گوناگون سیاسی، اجتماعی، فلسفی، تاریخی، هنری و ادبی است که این حزب سعی دربررسی، پژوهش و اظهار نظردر انها را داشته است. به نظر می رسد که اظهار نظر ایشان ناظر بر تحلیل سیاسی و برنا مه ای حزب توده ایران در این دوران است و از این رو این مقاله کوشش به بررسی این وجه از مواضع و نظرات حزب را خواهد داشت.
نگاه حزب توده ایران به جهان پیرامونی متاثر از جهان بینی فلسفی خویش و کاربست این جهان بینی در بررسی مسایل ایران و جهان است. این بررسی تنها محدود به تحلیل سیاسی مسایل ایران و جهان نبوده و حیطه گسترده ای را در بر می گیرد. نگاهی مختصر به مقالات دنیا ? نشریه تیوریک کمیته مرکزی حزب توده ایران در دوران مورد اشاره آقای نویدی نشانگر دامنه وسیعی از قلمروهای گوناگون سیاسی، اجتماعی، فلسفی، تاریخی، هنری و ادبی است که این حزب سعی دربررسی، پژوهش و اظهار نظردر انها را داشته است. به نظر می رسد که اظهار نظر ایشان ناظر بر تحلیل سیاسی و برنا مه ای حزب توده ایران در این دوران است و از این رو این مقاله کوشش به بررسی این وجه از مواضع و نظرات حزب را خواهد داشت.
صدای مردم
روزبه افضلی
* بررسی اسناد به جا مانده از آن دوران، حکایت از آن دارد که حزب توده ایران کوشش عظیمی را مصروف بررسی و تحلیل جامع از اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران و تدوین شیوه‌های مبارزاتی کرده است.
شاه ترکان سخن مدعیان می‌شنود
شرمی از مظلمه خون سیاووشش باد
(حافظ)
همانطور که در بخش اول متذکر گردید اقای نویدی در مصاحبه خود با رادیو رسانه سه دعوی زیر را بمناسبت ۱۹ بهمن سالروز تولد جنبش فدایی علیه حزب توده ایران مطرح نموده اند:
۱ ? تسلیم طلبی در برابر رژیم شاهنشاهی
۲- فقدان تحلیل و مشی مناسب سیاسی در برابر رژیم شاه
۳ ? سیاست حزب توده ایران بازتاب سیاست خارجی حزب کمونیست اتحاد شوروی در ان دوران
در بخش اول این مقاله به ادعای اول ایشان پرداخته شد. در این بخش به ادعای دوم ایشان مبنی بر
"فقدان تحلیل و مشی مناسب سیاسی در برابر رژیم شاه" می پردازیم. ایشان می فرمایند:
" و در این دوره این حزب نسبت به شرایط ایران تحلیلی ارایه نمی دهد که از ان نتیجه بگیرد که چه باید کرد و چه شکلی از مبارزه را باید به کار بست."
ادعای اقای نویدی در این قسمت دارای دو وجه زیر است:
الف ? فقدان تحلیل سیاسی و اجتماعی
ب ? فقدان خط مشی مبارزاتی
در ادامه به ترتیب به هر دو وجه فوق می پردازیم:
الف ? فقدان تحلیل سیاسی و اجتماعی
می توان ادعا کرد که حزب توده ایران درمقایسه با سایر احزاب و سازمانهای سیاسی ایران دارای مجموعه اسناد مکتوب و مدون قابل رجوعی است. برای بررسی خط مشی و مواضع این حزب، حتی پس از گذشت چندین دهه، می توان به این اسناد مراجعه نمود و ان مواضع را مورد ارزیابی قرار داد. بالاترین مراجع تصمیم گیری، مطابق اساسنامه این حزب، کنگره ها، کنفرانسها و پلنومهای کمیته مرکزی ان بوده و برای اطلاع ازمواضع حزب توده ایران در هر دوره ای می توان به اسناد مصوبه این ارگانها مراجعه نمود. در میان نشستهای بین کنگره ها، کنفرانسها و پلنوم ها، مقالات مندرج در مجله دنیا ? نشریه تیوریک و سیاسی کمیته مرکزی و ماهنامه مردم نمایانگر خط مشی و سیاستهای جاری حزب در ان دوران می باشد.
نگاه حزب توده ایران به جهان پیرامونی متاثر از جهان بینی فلسفی خویش و کاربست این جهان بینی در بررسی مسایل ایران و جهان است. این بررسی تنها محدود به تحلیل سیاسی مسایل ایران و جهان نبوده و حیطه گسترده ای را در بر می گیرد. نگاهی مختصر به مقالات دنیا ? نشریه تیوریک کمیته مرکزی حزب توده ایران در دوران مورد اشاره آقای نویدی نشانگر دامنه وسیعی از قلمروهای گوناگون سیاسی، اجتماعی، فلسفی، تاریخی، هنری و ادبی است که این حزب سعی دربررسی، پژوهش و اظهار نظردر انها را داشته است. به نظر می رسد که اظهار نظر ایشان ناظر بر تحلیل سیاسی و برنا مه ای حزب توده ایران در این دوران است و از این رو این مقاله کوشش به بررسی این وجه از مواضع و نظرات حزب را خواهد داشت.
در دوران بیست و پنج ساله پس از کودتای ۲۸ مرداد تا استانه انقلاب بهمن حزب توده ایران سیزده پلنوم (پلنوم چهارم تا شانزدهم) را برگزار نموده است که اسناد مصوبه انان بیانگر خط مشی سیاسی و سازمانی این حزب می باشد. در این اسناد مواضع حزب در مسایل گرهی ایران و جهان در ان مقطع مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته و چهارچوب ها و خطوط راهنمای سیاست حزب در هر کدام از این اسناد تدوین شده است. اولین پلنوم کمیته مرکزی این حزب پس از کودتای ۲۸ مرداد پلنوم چهارم (وسیع) است که درتیر ماه ۱۳۳۶ تشکیل، و در ان تحلیل جامعی از اوضاع ایران و جهان و بررسی مسایل مربوط به کودتا به چشم می خورد. درقطعنامه این پلنوم در باره مرحله انقلاب ایران تحلیل زیر را می خوانیم:
"انقلاب ایران در مرحله بورژوا- دمکراتیک طراز نوین یعنی در مرحله انقلاب ضد امپریالیستی و ضد فیودالی است و در دوران کنونی لبه تیز ان متوجه امپریالیسم است. امپریالیسم ? فیودالیسم و بورژوازی کمپرادور و بر راس انها دربار، دشمنان انقلاب و مانع اساسی رشد و پیروزی انند. کارگران، دهقانان، روشنفکران، خورده بورژوازی و بورژوازی ملی قوای محرکه و پایگاه اجتماعی انقلاب را تشکیل می دهند."
اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم چهارم ? صفحه ۳۸۰
و همچنین در توضیح مشخصات بوژوازی ملی ایران چنین می خوانیم:
"بوژوازی ملی ایران به طور عمده از سرمایه داران متوسط و کوچکی تشکیل یافته که در رشته های صنعت ? بازرگانی و کشاورزی اشتغال دارند و چون با تولید و مبادلات داخلی ارتباط دارد قهرا طرفدار رشد و توسعه صنایع ملی و بازار داخلی است و بدین سبب از لحاظ منافع با امپریالیسم و قشر کمپرادور و همچنین با فیودالها و مالکین بزرگ در تضاد قرار می گیرد و همین خصوصیت موجب می گردد که وی در مراحلی از انقلاب ضد امپریالیستی و ضد فیودالی در کنار سایر نیروهای انقلابی علیه امپریالیستها و مالکین بزرگ، فیودالها و کمپرادورها واقع شود. تاریخ نیم قرن اخیر کشور ما نشان می دهد که بورژوازی ملی ایران با وجود ضعف اقتصادی و سیاسی در مبارزات ضد امپریالیستی گذشته مردم ایران شرکت کرده و در پاره ای از نبردهای انقلابی بخصوص در انقلاب مشروطیت ? مبارزات سالهای جنگ جهانی اول ? انقلاب گیلان و قیامهای اذربایجان ? خراسان نقش موثری داشته است.
با وجود این نباید از نظر دور داشت که:
۱ ? بورژوازی ملی ایران یکپارچه نیست و شدت و ضعف وابستگی به مالکیت ارضی و ارتباط با سرمایه های خارجی در تمایلات دمکراتیک و ضد امپریالیستی جناحهای مختلفه ان و درجه سازشکاری گروههای سیاسی نماینده این قشر تاثیر می کند.
۲ ? ضعف اقتصادی بورژوازی ملی ایران و پیوندهایی که او را با امپریالیسم و فیودالیسم وابسته می کند از یک طرف و وحشت وی از توسعه جنبش انقلابی توده های زحمتکش از طرف دیگر موجب ناپیگیری وی در مبارزه علیه امپریالیسم می شود. فشرهای پایین بورژوازی ملی از حیث مبارزه انقلابی به مراتب پیگیر تر از قشرهای فوقانی ان وارد عمل می شود. …"
اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم چهارم ? صفحه ۳۷۶
و همچنین در زمینه کوشش برای ایجاد یک جبهه متحد ضد استعماری می خوانیم:
"نفاق و پراکندگی نیروهای ملی و فقدان یک جبهه واحد ضد استعماری یکی از عمده ترین موجبات شکست و ناکامی هر جنبش ضد امپریالیستی است. تجربه مبارزات گذشته خلقهای ایران این حقیقت را بارها به ثبوت رسانده است. در جریان مبارزه برای ملی کردن صنایع نفت این امر بطور بارزی تایید شد که امپریالیسم و ارتجاع تا چه حد از پراکندگی نیروهای ضد استعماری به نفع خود استفاده نمود. از اینرو کوشش در تدارک زمینه و تشکیل جبهه واحد نیروهای ضد استعمارعمده ترین وظیفه حزب ما در دوره کنونی جنبش ضد استعماری مردم ایران است.
حزب ما باید با تمام نیروی خود بکوشد تا علاوه بر طبقه کارگر و دهقانان که استخوانبندی اصلی جبهه واحد ضد امپریالیستی را تشکیل می دهد و اتحاد انان تحت رهبری طبقه کارگر شرط اساسی پیروزی است ، کلیه طبقات و قشرهای دیگر ضد استعمارکشور ما یعنی خورده بورژوازی، روشنفکران و بورژوازی ملی را در درون این جبهه و تحت شعارهای مشترکی متشکل و متحد نماید…."
اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم چهارم ? صفحه ۳۷۸
دراسناد این پلنوم در قسمت مربوط به "سخنی چند در باره اوضاع جهان" و در زمینه تغییر توازن قوا بسود امپریالیسم امریکا در برابر امپریالیستهای انگلیسی و فرانسوی در خاورمیانه چنین می خوانیم:
"… بر اثر شکست امپریالیستهای انگلیس و فرانسه در مصر در تناسب قوا در خاورمیانه و خاور نزدیک تغییر عمده ای روی داد. گروه انگلیس و فرانسه بیش از پیش از صحنه خاورمیانه و خاور نزدیک دور می شوند. آیین ایزنهاور تطبیق سیاست خارجی استعمارطلبانه امریکا با شرایط جدیدی است که پس از شکست انگلیس و فرانسه و اسراییل در خاورمیانه پیش امده است.
هدف عمده آیین ایزنهاور اشغال نظامی خاورمیانه و خاورنزدیک و بسط نفوذ خود در این ناحیه است. چرا امریکا اینهمه به خاورمیانه و خاورنزدیک اهمیت می گذارد؟ زیرا خاورمیانه و خاور نزدیک علاوه بر موقعیت سوق الجیشی دو سوم منابع نفتی جهان سرمایه داری را در بر دارد. هدف دیگر آیین ایزنهاور گرفتن جای انگلیس و فرانسه در خاورمیانه و خاور نزدیک است."
کتاب اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم چهارم ? صفحه ۳۶۵
پلنوم پنجم حزب توده ایران در اسفند ماه سال ۱۳۳۶ یعنی تنها هفت ماه پس از پلنوم چهارم برگزار شد. در اطلاعیه هییت اجراییه کمیته مرکزی در رابطه با برگزاری این پلنوم می خوانیم:
"این پلنوم وظایفی را که پلنوم چهارم (پلنوم وسیع) در اثر تراکم برنامه و تنگی وقت خود نتوانست انجام دهد یعنی مسیله تعیین خط مشی استراتژیک و تاکتیکی حزب در مرحله کنونی و مسیله تعیین خط مشی حزب در امر تامین وحدت سازمانی و رهبری طبقه کارگر را در ایران مورد بررسی و بحث قرار داد و به نتایج مشخص رسید."
اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم پنجم ? صفحات ۳۸۷ – ۳۸۸
همین سند وظایف مبرمی را که در مقابل حزب و مردم ایران قرار دارد به شرح زیر اعلام می نماید:
" 1- مبارزه برای رهایی میهن ما از یوغ بردگی و اسارت استعمارطلبان امریکا و انگلیس یعنی مبارزه در راه تامین استقلال و حاکمیت ملی ایران
۲ ? دفاع از صلح و مبارزه به منظور برکنار کردن کشور ما از توطیه های تجاوزکارانه و جنگ طلبانه امپریالیستهای امریکایی و انگلیسی
۳ ? مبارزه برای تامین ازادیهای دمکراتیک مردم ایران
۴ ? مبارزه در راه اعتلا و ترقی اقتصادی و اجتماعی میهن ما
۵ ? مبارزه در راه بهبود وضع زندگی توده های مردم و دفاع مستمر از حقوق زحمتکشان
درمیان این وظایف پنج گانه اساسی فوق وظیفه مبارزه با استعمار وظیفه عمده است.
۶ ? پلنوم موافقت دارد که برای تحقق بخشیدن به شعارهای اساسی مبارزه مردم ایران فوری ترین و مهم ترین مسایلی که اکنون در مقابل ما قراردارند و می توانند به منزله شعارهای مشخص و عملی روز تلقی گردند عبارتند از:
۱- مبارزه برای برچیدن بساط کنسرسیوم بین المللی نفت و احیا قانون ملی شدن صنایع نفت و اجرای کامل مقررات آن.
۲ ? مبارزه برای خروج دولت ایران از پیمان استعماری و تجاوزکارانه بغداد و فسخ قراردادهای نظامی با دولتهای امپریالیستی و وادار کردن دولت به اتخاذ سیاستهای بی طرفانه.
۳ ? مبارزه در راه تامین ازادی انتخابات و ازادی های سندیکایی طبق روح قانون اساسی ایران و اعلامیه جهانی حقوق بشر.
۴ ? حمایت از صنایع ملی و مبارزه در راه بسط تولید داخلی.
۵ ? مبارزه برای اصلاح و اجرای قانون کارو تعیین حد اقل دستمزد بر اساس احتیاجات واقعی کارگران و استقرار اشل متحرک نسبت به هزینه زندگی.
۶ ? مبارزه در راه تصویب قانون تقسیم اراضی مالکین بزرگ و واگذاری مجانی ان به دهقانان بی زمین و کم زمین و مبارزه در راه کسر ۲۵ الی ۵۰ % از بهره مالکانه به سود دهقانان تا هنگامی که قانون تقسیم اراضی به تصویب نرسیده است.
۷ ? پلنوم موافقت دارد که تحقق شعارهای اساسی مردم ایران بدون تشکیل دولتی متکی به طبقات و قشرهای ضد استعماری و استقلال طلب جامعه امکانپذیر نیست و این هدفی است که از راه اتحاد قوای ملی و دمکراتیک کشور قابل وصول است ولی تا هنگامیکه چنین دولتی تشکیل نیافته است حزب ما از هر دولتی که اجرای تمام یا قسمتی از شعارهای عملی و مشخص فوق را تعهد کند و حاضر شود صادقانه در راه تحقق ان بکوشد پشتیبانی خواهد نمود.
۸ ? حزب توده ایران اعلام می کند که بر اساس هر یک از شعارها یا مجموع ان حاضر است با کلیه احزاب و جمعیت های سیاسی به منظور توحید مساعی و عمل مشترک ان ها توافق نماید.
۹ ? شیوه اساسی فعالیت ما برای تحقق بخشیدن به شعارهای فوق و تشکیل جبهه واحد ضد استعماری عبارت است از اقدام مستمر در راه آگاه کردن و متشکل کردن و بسیج توده ها. تنها یک مبارزه اقناعی ? توضیحی ? تشکیلاتی ? پرنرمش همراه با یک سیاست صریح و صادقانه و خالی از هرگونه شتابزدگی و تمایلات سکتاریستی و اپورتونیستی می تواند به تدریج آرزوی ایجاد یک اتحاد عظیم ملی را به واقعیت نزدیک سازد. مبرم ترین اقدام حزب ما در این راه باید معطوف تامین وحدت طبقه کارگر گردد و حلقه های ضروری این امر عبارت است از تحکیم وحدت صفوف حزب طبقه کارگر یعنی حزب توده ایران، تامین وحدت رهبری و سازمانی طبقه کارگر در ایران و احیا فعالیتهای سندیکایی."
اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم پنجم ? صفحات ۳۸۷ – ۳۸۸
پلنوم هفتم کمیته مرکزی در تیر ماه سال ۱۳۳۹ تشکیل گردید. در قطعنامه این پلنوم تحت عنوان "در باره خط مشی سیاسی و وظایف مبرم ما" تحلیل جامعی در باره وضع کشور در ان دوران ارایه و مختصات عمومی رژیم کودتا، سیاست داخلی، خارجی و اقتصادی این حکومت، تناسب نیروها، تضادهای درونی این رژیم و همچنین وضع جنبش استقلال طلبانه و آزادیخواهانه مردم و راه برانداختن رژیم کودتا مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج زیر جمع بندی گردیده است:
"1 ? در میهن ما رژیم کودتا یعنی دیکتاتوری مرتجع ترین عناصر طبقات حاکم ایران ? ملاکین بزرگ و سرمایه داران وابسته به امپریالیسم ? بر قرار است. این رژیم که با دخالت مستقیم امپریالیستهای امریکا و انگلیس و براثر کودتای ضد ملی مرداد ماه سال ۱۳۳۲ روی کار امده رژیمی است غاصب، استبدادی، دست نشانده مستقیم امپریالیستها و متکی به ترور.
شاه و دربارش مرکز ثقل رژیم کودتا بوده و سرنگون کردن رژیم کودتا بدون برچیدن بساط سلطنت محمد رضا شاه مقدور نیست.
۲ ? رژیم مطلقه شاه طی هفت سال تسلط جابرانه خود لطمات بزرگی به استقلال ملی و آزادی و مصالح اقتصادی و اجتماعی مردم کشور ما وارد اورده است. نقض علنی قانون ملی شدن صنایع نفت و انعقاد قرارداد با کنسرسیوم بین المللی نفت و انحصارهای دیگر نفتی، بازگذاردن درهای کشور به روی سرمایه ها و کالاهای خارجی، لغو عملی قانون انحصار تجارت خارجی، قبول قرضه های متعدد استعماری با ربح سنگین و شرایط کمر شکن اقتصادی و سیاسی، تحمیل مخارج هنگفت نظامی بر بودجه دولتی، نمونه های بارزی از سیاست ضد ملی این رژیم است. این سیاست در عین تشدید وابستگی اقتصادی میهن ما به دولتهای امپریالیستی و به ویژه امریکا و انگلستان سطح زندگی مردم را بطور مداوم تنزل می دهد، استثمار توده های زحمتکش کشور ما را شدید تر کرده و طبقات متوسط اجتماع و سرمایه داری ملی را به سوی ورشکستگی سوق می دهد.
رژیم کودتا با دفاع از موقعیت ملاکان بزرگ و سیستم اسارتبار مزارعه، سطح زندگی دهقانان را در حد فوق العاده نازلی نگاه داشته و رشد اقتصادی میهن ما را ترمز کرده است. واقعیات نشان می دهد که تظاهرات رژیم کودتا در باره باصطلاح "اصلاح ارضی" دارای هیچگونه محتوای جدی نیست و بطور کلی در کادر حفظ و تحکیم منافع ملاکان است….
۳ – … بدینطریق پایگاه اجتماعی رژیم کودتا روزبروز تنگتر و شاه و دارو دسته او منفردتر می شوند و توده های هر چه وسیعتری از مردم ایران به درک این حقیقت نزدیکتر می شوند که تنها راه نجات مردم ایران و تنها راه محو سیاست ضد ملی و ضد ارتجاعی رژیم کودتا و اثار شوم ان سرنگون ساختن رژیم کودتا و برچیدن بساط سلطنت محمد رضا شاه است.
…
۵ ? تحلیل اوضاع ایران نشان می دهد که دوران فروکش نهضت رهایی بخش کشور ما پایان می یابد و دوران جدیدی از اعتلای جنبش اغاز می گردد. تضادهای داخلی رژیم کودتا رشد کرده و این رژیم را در استانه سقوط قرار داده است. عمق و شدت عدم رضایت مردم نوعی حالت انفجاری در میهن ما بوجود آورده است.
۶ ? منافع مردم ایران از کارگران و دهقانان گرفته تا طبقات متوسط و روشنفکران و بورژوازی ملی و همه عناصر میهن پرست و ازادیخواه در برانداختن رژیم جابرو ضد ملی شاه به هم می پیوندند. بر انداختن رژیم ضد ملی شاه و تشکیل یک دولت ملی می تواند شعار وحدت این نیروها باشد.
بنابراین جبهه واحد وسیعی از کلیه عناصر میهن پرست و ازادیخواه جامعه ایران برای برانداختن رژیم کودتا یک ضرورت تاریخی است و از واقعیت عینی جامعه کنونی ایران سرچشمه می گیرد.
۷ ? با توجه به اینکه رژیم ترور شاه تمام راه های قانونی را به روی اعتراضات مردم بسته است، تنها با بسیج توده ها و عمل انقلابی مردم ایران می توان این رژیم منفور را سرنگون ساخت.
…."
اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم پنجم ? صفحات ۳۹۸ – ۳۹۶
پلنوم هشتم کمیته مرکزی که در تاریخ مرداد ماه سال ۱۳۳۹ و پس از کنفرانس وحدت تشکیل گردید اولین طرح برنامه حزب را پس از کودتای ۲۸ مرداد منتشر نمود. در مقدمه این برنامه چنین می خوانیم:
"… میهن باستانی ما ایران سرزمینی است پهناور دارای منابع طبیعی فراوان، خاک حاصلخیز، نفوس پر استعداد و زحمتکش، فرهنگ و تمدن کهن. وضع کشور ما و روزگار مردمش علیرغم همه این عوامل مساعد در اثر سلطه شوم استعمار و ارتجاع دست نشانده ان رقت انگیز است. سطح زندگی، فرهنگ و بهداشت در کشور ما یکی از نازلترین سطح های جهان است. اقتصاد کشور در استانه ورشکستگی است، بار سنگین و تحمل ناپذیر هزینه زندگی هر سال کمرشکن تر می شود. زحمتکشان کشور ما از حقوق عادی بشری محرومند. رژیم پلیسی، زورگویی و خودسری بر کشور حاکم است. آزادیهای دمکراتیک علنا پایمال می گردد.
علل اساسی این محرومیتهای اجتماعی و اقتصادی خلقهای میهن ما همانا تسلط اقتصادی، سیاسی و نظامی امپریالیسم امریکا و انگلستان و بقاء مناسبات اربابی ? رعیتی است. هدف های اساسی امپریالیسم های امریکایی و انگلیسی که اکنون در ایران تسلط دارند عبارتست از تبدیل کشور ما به بازار فروش کالاهای خویش، تبدیل ایران به عرصه سرمایه گذاری ومحل تدارک مواد خام گرانبها مانند نفت، استفاده از نیروی ارزان کار و تبدیل ایران به پایگاه سوق الجیشی. برای نیل بدین منظور و تامین تسلط اقتصادی وسیاسی خود امپریالیستها مرتجعترین قشرهای جامعه ایران را تقویت می کنند و بوسیله دولتهای دست نشانده خود قراردادهای اسارت اور، قرضه های کمر شکن به مردم ایران تحمیل می نمایند، رایزنهای خود را به دستگاه لشکری و کشوری ما مسلط می کنند، با کشاندن ایران به بلوکهای تجاوزکارانه و با اجرا سیاست تفرقه و تفتین بین خلقهای ایران و دست زدن به انواع تحریک و تهدید عملا سیاست خارجی، داخلی و اقتصادی کشور ما را تحت نظارت خود قرار می دهند.
علیرغم بسط مناسبات سرمایه داری در شهر و نفوذ ان در ده بقایای فیودالیسم بصورت رژیم ارباب ? رعیتی در کشور ما وجود دارد و تسلط این رژیم موجب فقر دهقانان و تنگ شدن بازار ملی، سقوط قدرت خرید اهالی، کمبود مواد خام فلاحتی و در نتیجه کندی کامل رشد صنعتی و ترقی اقتصادی و اجتماعی کشور ماست. تسلط امپریالیسم، بقایای مناسبات اربابی ? رعیتی سبب می شود که ایران علی رغم استقلال ظاهری بصورت کشوری عقب مانده، نیمه مستعمره و نیمه فیودال باقی بماند.
به همین جهت از میان مهمترین تضادهای جامعه کنونی ایران یعنی تضاد بین خلق و امپریالیسم، تضاد بین خلق و فیودالیسم، تضاد بین سرمایه و کار عمده ترین ان تضادی است که خلقهای ایران را در مقابل امپریالیسم و عمال ان و رژیم اربابی ? رعیتی قرار می دهد. حل این تضاد عمده در مرحله کنونی مضمون اساسی انقلاب ایران یعنی انقلاب دمکراتیک نوین را تشکیل می دهد.
مظهر واقعی تسلط امپریالیسم و رژیم اربابی ? رعیتی در کشور ما همانا حکومت ارتجاعی ایران است که از ملاکان بزرگ و سرمایه داران بزرگ وابسته به امپریالیسم (قشر کمپرادور بورژوازی ایران) تشکیل می شود و شاه بر راس ان قرار دارد. بنابراین وظیفه اساسی انقلاب در مرحله کنونی عبارتست از انتقال قدرت حاکمه از دست ملاکان بزرگ و سرمایه داران بزرگ وابسته به امپریالیسم بدست نیروهای متحد استقلال طلب، میهن پرست و ازادیخواه یعنی کارگران، دهقانان، خورده بورژوازی (پیشه وران و کسبه)، روشنفکران، کارمندان و سرمایه داران ملی (اعم از بازرگانان و صاحبان صنایع).
اساسی ترین وسیله این مبارزه جبهه واحد کلیه قوای ضد امپریالیستی و ضد ارتجاعی جامعه ایران است که اتحاد کارگران و دهقانان استخوانبندی انرا تشکیل می دهد.
…"
اسناد و دیدگاهها ? طرح برنامه و اساسنامه حزب توده ایران ? صفحات ۴۱۵ – ۴۱۶
این برنامه طرح جامعی را برای اصلاحات سیاسی مشتمل بر سازمان دولتی و حاکمیت ملی، آزادیهای دمکراتیک و مسیله ملی، تحول اقتصادی، اصلاح ارضی، اصلاحات اجتماعی، رفاه و ترقی عمومی ارایه می نماید. در این برنامه در مورد مسیله ملی چنین می خوانیم:
"ایران کشوری است کثیرالمله، رشته های مختلفی خلقهای ساکن ایران را به هم پیوند می دهد. این خلقها طی قرون متمادی تاریخ با یکدیگر سرنوشت مشترکی داشته اند. در ابداع و ایجاد فرهنگ غنی و برازنده ایران با هم همکاری کرده اند و در راه استقلال و آزادی متحدا و دوش به دوش هم فداکاریهای بی شماری نموده اند. منافع اساسی خلقهای ایران در مبارزه علیه استعمار و ارتجاع با هم در می امیزد. ولی در نتیجه وجود محرومیتهای ملی همه این خلقها از حقوق حقه خود برخوردار نیستند. این محرومیتهای ملی مانع تامین اتحاد عمیق و واقعی بین خلقها و مانعی در راه ترقی سیاسی ? اقتصادی و فرهنگی همه جانبه کشور شده است.
حزب توده ایران طرفدار اتحاد خلقهای ایران بر اساس موافقت داوطلبانه انها است و معتقد است که برای ایجاد یک اتحاد واقعی و معنوی بین خلقهای ایران باید ستم ملی ریشه کن شود…."
اسناد و دیدگاهها ? طرح برنامه و اساسنامه حزب توده ایران ? صفحه ۴۱۹
تجزیه و تحلیلهای حزب توده ایران تنها شامل کلی ترین مراحل و خطوط رشد جامعه ایران نبوده بلکه شامل تجزیه و تحلیل تغییرات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ساختاری جامعه ایران نیزمی شود. یکی از مهمترین این تغییرات در ان دوران مسیله اصلاحات ارضی است. زنده یاد رفیق احسان طبری در مقاله ای تحت عنوان "ماهیت و هدفهای اصلاحات نیم بند شاه ? امپریالیسم" در مجله دنیا چنین می نویسد:
"… رژیم کودتا به این عقب نشینی مجبور شده است. برخلاف دعاوی لاف زنانه شاه که گویا وی از جبر زمان جلوتر است و پیش از انکه جامعه ابستن ضرورت و مقتضی خاصی شود، وی به ان خواست نهان و مقدراز پیش پاسخ می گوید، باید تصریح کرد که رژیم شاه پس از تعلل ها و تردید ها، پس از مقاومتهای لجوجانه و خونین، به زور و جبر، انهم بر حسب فرمان اربابان امپریالست به این مقتضیات انهم به حداقل و بشکل مثله شده ای پاسخ می دهد."
اسناد و دیدگاهها ? ماهیت و هدفهای اصلاحات نیم بند شاه – امپریالیسم ? صفحه ۴۳۸
و همچنین:
"… مضمون اقتصادی تحولی که طی زمان انجام می گیرد عبارت است از جانشین شدن تدریجی مناسبات سرمایه داری و استثمار سرمایه داری در ده بجای مناسبات فیودالی و استثمار فیودالی. در اثر اجرای قانون اصلاح ارضی و متمم ان مالکین فیودال تدریجا به سرمایه داران صاحب زمین مبدل می شوند. البته رژیم سعی خواهد کرد موقعیت اجتماعی مالکین فیودال را که به مثابه طبقه در کار زوال هستند، به مثابه افراد و رجال جداگانه محفوظ نگه دارد و کمک کند تا انها به سرمایه داران و بانکداران مبدل گردند و بتوانند در هییت حاکمه ایران نقش و مقام خود را حفظ کنند."
اسناد و دیدگاهها ? ماهیت و هدفهای اصلاحات نیم بند شاه – امپریالیسم ? صفحه ۴۴۱
رفیق طبری در مورد مضمون این تحولات با صراحت می نویسند:
"…ولی خطای فاحشی است اگر تصور رود این تحول به معنای حل مسیله ارضی در ایران، حل مسیله دهقانی است. هدف مهم اجرا کنندگان اصلاح ارضی حل مسیله ارضی، حل مسیله دهقانی یعنی صاحب زمین کردن کلیه دهقانان در ایران نیست. بلکه ایجاد یک قشر وسیع دهقان مرفه (کولاک) در ده ایران است که بتواند پایگاه رژیم سلطنتی قرار گیرند. این طبقه هم از جهت عده به مراتب انبوه تر از مالک فیودال اند و هم ازجهت پایداری و سرسختی به مراتب از مالک فیودال جاندارتر و استوارترند. شاه، مالک فیودال را با این طبقه نو ظهور در ده تاخت می زند. این وضع مبدا بروز مصایب و محرومیتهای تازه ای در ده ایران خواهد شد و به همین جهت باید با نهایت صراحت گفت که حتی در صورت اجرا پیگیر قانون اصلاح ارضی و متمم ان که ما انرا به حق اصلاح نیم بند نام نهاده ایم حل مسیله ارضی، منتها نه به شکل کهنه بلکه به شکل تازه ای کماکان در دستور روز جامعه باقی می ماند و ان هم عبارت است از ضرورت روفتن بقایای نظامی که اکنون در کار زوال است…"
اسناد و دیدگاهها ? ماهیت و هدفهای اصلاحات نیم بند شاه – امپریالیسم ? صفحه ۴۴۲
پلنوم یازدهم کمیته مرکزی حزب توده ایران در ۳۰ دیماه ۱۳۴۳ تشکیل گردید. در اسناد این پلنوم نظر رسمی این حزب در باره راه انقلاب ایران در مواد ۲۹، ۳۰ و ۳۱ تزهای مصوب این پلنوم چنین می خوانیم:
"29 ? برای نیل به این خواست ها، برای موفقیت در برانداختن رژیم کودتا و استقرار یک حکومت ملی ودمکراتیک از کدام راه باید رفت و چه باید کرد؟ این سوال را خود زندگی با تمام نیرو در مقابل حزب ما، در مقابل کلیه نیروهای تحول طلب مطرح می کند. تردیدی نیست که اگر موازین دمکراسی در ایران مراعات می گردید، یعنی آزادی فعالیت احزاب و اتحادیه ها و مطبوعات و انتخابات و تظاهرات واقعا تامین می شدو حکومت قانون جای حکومت مستبده را می گرفت و دست سازمان امنیت و محاکم نظامی کوتاه می شد، مردم ایران می کوشیدند تا مسایل حاد جامعه خویش را از طریق مسالمت امیز حل کنند. ولی در شرایط کنونی که اثری از کوچکترین ازادی نیست و حکومت دیکتاتوری خون اشامی با شدت قساوت کارانه علیه هر نیروی اپوزیسیون عمل می کند و هر روز بر ضد قشرهای تازه ای از اجتماع دست به اقدام تضییقی میزند و به اندک فعالیت علیه مقاصد و شیوه های خود با تعقیب و حبس و تبعید و شکنجه و اعدام و کشتار جمعی و اردو کشی پاسخ می گوید، امکان حل مسالمت امیز مسایل اجتماعی را خود رژیم بدست خود از میان برده است. به همین جهت است که همه سازمانهای ملی و دمکراتیک که در زیر فشار رژیم مستبد شاه فرصت تنفس ندارند، بیش از پیش به این نتیجه می رسند که بساط رژیم کودتا را باید از راه قهرامیز برچید. این امر بیش از پیش به نتیجه گیری مشترک سازمان های اپوزیسیون مبدل می گردد.
۳۰ ? با انکه حزب ما به این نتیجه می رسد که در شرایط کنونی ار بین دو راه تکامل، راه تکامل قهرامیز انقلاب برجستگی بیشتری کسب می کند، بر ان است که در آینده پیدایش امکان دیگر یعنی امکان رشد مسالمت امیز نیز به کلی منتفی نیست. تجارب تاریخ کشور ما (مانند امدن حکومت مصدق و سقوط قوام) نشان داده است که در شرایط معین تغییر تناسب قوا امکان تحولات مسالمت امیز نیز وجود دارد. لذا عمل حزب ما باید بر اساس وجود دو امکان و عمده بودن تکامل قهرامیز انقلاب در شرایط کنونی مبتنی باشد تا دچار یکجانبگی نادرست و بی دورنما نشود.
۳۱ ? طبیعی است که تشخیص شکل گذار انقلاب بطور کلی به خودی خود برای اجرای عملی ان کافی نیست. بررسی دقیق شرایط داخلی و خارجی کشور ما، داشتن تدارک کافی، انتخاب صحیح لحظه، انتخاب صحیح شعارهای عمل، یافتن مناسب ترین شکل عمل قهرامیز، مبتنی نکردن عمل تنها بر نیروی اوانگارد و غیره و غیره از شرایط حتمی یک اقدام صحیح، بصیرانه و عاری از ماجراجویی است. در غیر این صورت این عمل ممکن است بجای سود، زیان برساند. این وظیفه رهبری است که با درک عمیق مسیولیت و به نحوی که مصلحت حزب و نهضت را در ان تشخیص می دهد، تدارک لازم را ببیند و عملی کند."
اسناد و دیدگاهها – اسناد پلنوم یازدهم ? صفحات ۶۰۸- ۶۰۹
سند مربوط به پلنوم دوازدهم در نشریه دنیا ? دوره دوم ? سال نهم ? شماره دوم ? تابستان ۱۳۴۷ در ۳۳ صفحه منتشر گردیده است. در این سند تحلیل دقیقی از عمده ترین مسایل جهانی, اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران, از جمله وضعیت طبقه کارگر, اصلاحات ارضی, دعاوی رژیم در باره ازادی زنان, وابستگی سرمایه داری در ایران , ساختار دولت, نفت و کنسرسیوم, محتوای طبقاتی حاکمیت , خصلت ضد دمکراتیک رژیم و سیاست خارجی رژیم شاه مورد بررسی قرار گرفته است. در این سند در زمینه مسایل دهقانی و اصلاحات ارضی رژیم شاه از جمله می خوانیم:
"جریان تحول در روستاهای ایران عبارت از تبدیل مالکین فیودال سابق به زمینداران سرمایه دار است. مالکین فیودال بعنوان طبقه از بین می روند ولی بعنوان زمینداران سرمایه دار بهمراه قشر بورژوازی نو خاسته در ده و وزن مخصوص مرکزی را در نظام اجتماعی ایران حفظ خواهند نمود. قشر دهقانان کم زمین و مرفه سابق و دهقانانی که بر اثر اصلاح ارضی صاحب زمین شده اند دایما در معرض تهاجم و رقابت زمینداران سرمایه دار جدید قرار دارند و بقیه ساکنین روستا های ایران یا به کارگران کشاورزی تبدیل شده و یا بکلی بی پا شده, زندگی روستایی را ترک گفته و در جستجوی لقمه نانی به شهر ها سرازیر می گردند."
نشریه دنیا ? دوره دوم ? سال نهم ? شماره دوم ? تابستان ۱۳۴۷ صفحات ۱۱ –
۱۲
و همچنین:
"زندگی نشان می دهد که هییت حاکمه ایران دشمن دهقانان و حامی و پشتیبان ما لکان بوده و هست. اکثریت مالکین به کمک دولت و به عناوین مختلف از اجرای قانون اصلاح ارضی در زمینهای خود جلوگیری کرده اند و قیمتهای زمینهای مالکین که مشمول اجرای قانون اصلاح ارضی شده است تمام و کمال پرداخت شده است. درصورتیکه در بسیاری از کشورهای در حال رشد زمینهای مالکین بزرگ مصادره شده و مجانا بین دهقانان تقسیم شده است. بهترین پولی که مالکین ضمن اصلاحات ارضی در کشورهای مشابه ایران به هنگام فروش زمینهای خود گرفته اند در هندوستان است. انها تنها یکسوم قیمت زمینهای خود را به اقساط چهل ساله دریافت می دارند و حال انکه به مالکین ایران تمام قیمت زمین و انهم در اقساط ده ساله پرداخت می شود…"
نشریه دنیا ? دوره دوم ? سال نهم ? شماره دوم ? تابستان ۱۳۴۷ صفحه ۱۲
و در زمینه زندگی و معیشت کارگران چنین می خوانیم:
" رژیم شاه دشمن کارگران است. سندیکاهای کارگری ساخت وزارت کار فاقد مضمون کارگری است. فقط بازیچه ای در دست چند کارگر نماست که پادوان وزارت کار و سازمان امنیت هستند. از اتحادیه های کارگری در تهران جز یک اطاق و یک میز و چند صندلی که برای اتحادیه ها از طرف وزارت کار برای نشان دادن به مهمانان خارجی اجاره شده است چیز دیگری نه دیده و نه شنیده می شود. نام کارگران و صدای انها فقط در تشریفات و صحنه سازیهای وزارت کار که وزیر ان عنوان بزرگ دبیرکل حزب شه ساخته ایران نوین را نیز دارد دیده و شنیده می شود. با افزایش دایم التزاید هزینه زندگی از افزایش مزد کارگران هیچ خبری نیست. شبکه جاسوسان سازمان امنیت به تمام کارگاهها و کارخانه های ایران گسترش یافته است. کمترین ابراز وجود از طرف کارگران به عواقب وخیمی که کار و زندگی و سرنوشت انها و خانواده انها را به مخاطره می اندازد روبرو می باشد. طبق امار بانک مرکزی ایران قیمت نان و گوشت دو غذای اساسی مردم زحمتکش در اخر سال ۱۳۴۵ نسبت به سال ۱۳۳۸ یعنی در عرض هفت سال به ترتیب ۳۰ و ۶۰ در صد افزایش یافته است.
تشدید استثمار کارگران درکارخانه های خصوصی و دولتی در همه جا به چشم می خورد…. بیکاری به بلای بی درمانی در کشورما تبدیل گردیده است. در کشورما هیچ کمکی به بیکاران داده نمی شود, خود و خانواده های انها به فقرومرگ تدریجی محکومند."
نشریه دنیا ? دوره دوم ? سال نهم ? شماره دوم ? تابستان ۱۳۴۷ صفحات ۱۲ – ۱۴
در مورد دعاوی رژیم در مورد ازادی زنان چنین امده است:
"…بطور خلاصه باید گفت ادعای رهایی کامل زنان که کرارا از زبان سران رژیم شنیده می شود دروغی بیش نیست. حقوق اقتصادی زنان مراعات نمی شود, میلیونها زن کارگر و دهقان در کارخانه ها و مزارع در برابر زحمت توانفرسا دستمزدی بمراتب کمتر از مرد دریافت می دارند و هیچ قانونی از انان حمایت نمی کند. در قانون اصلاحات ارضی زنان دهقان حقی در واگذاری نسق زراعتی ندارند و اشکارا حقوقشان پایمال شده است. هنوز طبق قوانین ایران زن نمی تواند به مقتضای ذوق و استعداد خود، حرفه خویش را انتخاب کند, نمی تواند بدون اجازه شوهر مسافرت کند، نکاح منقطع یعنی تشویق فحشا قانونا مجاز است، طبق قانون ریاست خانواده از خصایص مرد است، حداقل سن ازدواج در مورد دختران رعایت نمی شود، حقوق اقتصادی زنان مراعات نمی گردد، در ادارات و موسسات دولتی و غیر دولتی تبعیض بین زن و مرد وجود دارد…"
نشریه دنیا ? دوره دوم ? سال نهم ? شماره دوم ? تابستان ۱۳۴۷ صفحه ۱۵
پلنوم پانزدهم حزب توده ایران که در تیرماه ۱۳۵۴ برگزار گردید از ان جهت شایان اهمیت تاریخی است که اخرین پلنوم قبل از وجود شرایط انقلابی در کشور بوده وتجزیه و تحلیل ارایه شده در اسناد این پلنوم نشان دهنده توانایی نظری حزب در بررسی مسایل کشور و تشخیص برامد جدیدی در جنبش اجتماعی ? سیاسی مردم ایران می باشد. در اسناد این پلنوم چنین میخوانیم:
"1 ? سیاست رژیم در جهت درامیزی و همپیوندی (انتگراسیون) اقتصاد کشور ما با سرمایه های انحصاری امپریالیستی بیش از پیش تشدید شده و درامدهای نفت بطور قابل ملاحظه ای بمثابه وسیله ای برای رخنه دادن سرمایه های غارتگر امپریالیستی در اقتصاد کشور و جوش دادن هرچه بیشتر ان با جهان امپریالیسم و اقتصاد سرمایه داری انحصاری دولتی به کار رفته است.
۲ ? سیاست ترور و اختناق با شدت و حدت بی سابقه ای بسط یافته و اسلوبهای فاشیستی اشکارا به صورت روش رسمی و عملی حکومت در امده است. خصلت اصلی این مرحله جدید در سیاست داخلی رژیم گام برداری در راه فاشیستی کردن حیات اجتماعی کشور تحت لوای انتی کمونیسم و انتی سویتیسم است. مظاهر اصلی این سیاست عبارت است از توسل به اصل فاشیستی پیشوایی شاه بمنظور تحکیم و بسط دیکتاتوری فردی در کلیه امور کشور، تحمیل نظام باصطلاح شاهنشاهی بمثابه ایدیولوژی رسمی حکومت و بعنوان یگانه گرایش سیاسی جامعه، اجبار عموم مردم به عضویت در حزب واحد مورد فرمان شاه. وسیله اساسی اعمال این سیاست گسترش هرچه بیشتر اختیارات خودسرانه سازمان پلیسی ساواک در جهت تشدید ترور و اختناق با استفاده هرچه وسیعتر از کلیه اسلوبهای فاشیستی تضییق و امحا مخالفان رژیم است.
۳ ? رژیم با توسل به نظامی گری و تسلیحات عنان گسسته، سیاست تجاوزگرانه، استیلا جویانه و مداخله گرانه ای نسبت به کشورهای مجاور ایران، علیه جنبشهای رهایی بخش و مترقی خلقهای خاورمیانه اتخاذ کرده است و در کنار مرتجعترین محافل جنگ طلب امپریالیستی، در نقش ژاندارم منطقه امنیت و صلح کشورهای مجاور ایران و اقیانوس هند را مورد تهدید قرار می دهد."
اسناد و دیدگاهها ? اسناد پلنوم پانزدهم کمیته مرکزی حزب توده ایران ? صفحات ۶۵۳ – ۶۵۴
سپس گزارش به این نکته مهم و اساسی در بررسی اوضاع کشور تکیه می کند و نشان می دهد که ناخرسندی عمومی در اثر مظاهر مختلفه سیاست ضد ملی و ضد دمکراتیک رژیم و تضاد فاحشی که میان امکانات رشد جامعه و واقعیت دشوار زندگی اکثرمردم وجود دارد در کارعمیق شدن است. گزارش درادامه چنین می نویسد:
"ناخشنودی کم کم به درون طبقات حاکمه نیز سرایت کرده و حتی عناصری از انها را به سوی مخالفت با رژیم می کشاند. مبارزات طبقه کارگر و دیگر قشرهای زحمتکش و مترقی جامعه ما در حال گسترش است و جنبش پایداری مردم که به اشکال مختلف بروز می کند، علی رغم محیط وحشت و ارعابی که دستگاه جهنمی ساواک با کمک مشاوران امریکایی و اسراییلی بوجود اورده است، رفته رفته شکل می گیرد و در مجموعه خود وسعت می یابد. بدین سان پایه های اجتماعی رژیم بیش از پیش تنگ تر می شود و دیکتاتوری مطلقه شاه پروسه انفراد خود را طی می کند.
این جنب و جوش نمودار ان است که جنبش ملی و دمکراتیک کشور ما به دوران فروکش خود پایان می دهد و در صورتیکه مظاهر ناخرسندی مردم و مبارزات و مقاومتهای پراکنده انها سازمان یافته، به هم پیوندی پیدا کنند می توانند به عوامل واقعی دوران جدیدی از اعتلا جنبش انقلابی مبدل گردند…"
اسناد و دیدگاهها ? اسناد پلنوم پانزدهم کمیته مرکزی حزب توده ایران ? صفحه ۶۵۴
در سند پلنوم از گزارش سیاسی هییت اجراییه چنین نقل قول شده است:
"بررسی اقدامات سیاسی و اقتصادی رژیم و شرایط وخیم زندگی توده های مردم تردیدی باقی نمی گذارد که دیکتاتوری رژیم ضد ملی و ضد دمکراتیک شاه با نظام فاشیستی ترور و اختناقی که بر میهن ما مسلط ساخته است، با باز گذاردن دست غارتگرانه امپریالیسم در تاراج ثروتهای ملی ما و همداستانی با نقشه های تجاوزگرانه امپریالیستی، هم استقلال و حاکمیت کشور را به خطر می اندازد و هم در برابر تکامل دمکراتیک جامعه ما بزرگترین مانع است… بنابراین از میان برداشتن این مانع اساسی یا به دیگر سخن واژگون ساختن این رژیم ارتجاعی، جابر و تجاوزگر ضرورتا شرط مقدم حرکت جامعه ما بسوی هدفهای ملی و دمکراتیک مردم ایران است."
اسناد و دیدگاهها ? اسناد پلنوم پانزدهم کمیته مرکزی حزب توده ایران ? صفحات ۶۵۴ – ۶۵۵
گزارش در ادامه، اقدامات چهارگانه زیر را برای تدارک زمینه های لازم برای نیل به براندازی رژیم کودتا ضروری می شمارد:
"1- تجهیز همه نیروهای ممکن برای مبارزه در این راه.
۲ ? کوشش در راه تجمع نیروهای وسیع خلق و متحد ساختن انها برای مبارزه مشترک از طریق فعالیت مستمر در میان توده های مردم بمثابه پایه اساسی این زمینه سازیها.
۳ ? استفاده از تضادها و شکافهای داخل پایگاه اجتماعی رژیم در جهت نیل به هدف مشترک همه نیروهای مخالف رژیم.
۴ ? متحد ساختن جریانهای مختلف ضد رژیم و سازمانهای پراکنده انقلابی، صرف نظر از اختلاف در عقاید سیاسی و گرایشهای اجتماعی، پیرامون برنامه و خط مشی مشترک."
اسناد و دیدگاهها ? اسناد پلنوم پانزدهم کمیته مرکزی حزب توده ایران ? صفحه ۶۵۵
در این پلنوم برنامه تفصیلی حزب توده ایران در ۳۲ صفحه مشتمل بر مشخصات عمده وضع جهان، مشخصات عمده وضع ایران، اصلاحات ارضی، صنعتی کردن کشور، سیاست خارجی، نفوذ امپریالیسم در کشور ما، سیاست ضد دمکراتیک هییت حاکمه، زندگی و مشکلات مردم، تحول در آرایش طبقاتی جامعه و موضع طبقات و قشرها در جنبش، و پیشنهادات برای تحول بنیادی جامعه ایران شامل برنامه حکومت ملی و دمکراتیک عرضه شده است که به نظر نگارنده از جهت دقت و جامعیت در نوع خود بی نظیر است. نگارنده به دلیل جلوگیری از اطاله کلام محتوای این برنامه را در این نوشته نقل نمی کند ولی به خوانندگان ارجمند مطالعه این سند تاریخی را قویا توصیه می نماید.
دربند الف این مقاله کوشش بعمل امد که کلی ترین خطوط تحلیل و ارزیابیهای سیاسی و برنامه ای حزب توده ایران در دوران پس از کودتای ۲۸ مرداد تا استانه بروز شرایط انقلابی در سال ۱۳۵۷ در ایران معرفی گردد. نگارنده امیدوار است که با ارایه نمونه های محدود فوق نشان داده باشد که حزب توده ایران دارای تحلیل دقیق، جامع و مشخصی از شرایط مشخص و تغییر یابنده آن دوران بوده است.
ب – فقدان خط مشی مبارزاتی
ضرورت پرداختن به مسیله خط مشی و اسلوبهای مبارزاتی از ان رو حایز اهمیت است که میتوانند خطوط عملی و پراتیک مبارزه را در برابر رزمندگان راه آزادی میهن قرار دهند. بدون کاربست اسلوب و خط مشی درست مبارزاتی حتی با در اختیار داشتن علمی ترین و بهترین تحلیل ها ضرورتا نتیجه مطلوب حاصل نمی گردد. از اینروست که حزب توده ایران در این دوران تاکید ویژه ای بر استفاده از اسلوبهای صحیح و اثربخش مبارزاتی داشته است. نگاه مختصری به اسناد گواه این ادعا است.
رفیق فقید احسان طبری در مقاله ای تحت عنوان "برخی مسایل مربوط به انقلاب ملی و دمکراتیک در کشورما" منتشره در مجله دنیا، ارگان تیوریک کمیته مرکزی حزب توده ایران ? سال هقتم ? تابستان ۱۳۴۵ مرحله ومحتوای انقلاب ملی و دمکراتیک، شرایط عینی و ذهنی انقلاب، عوامل داخلی و خارجی انقلاب، راه انقلاب ایران، مسیله سرکردگی در انقلاب، خصلت دولت انقلابی، مسیله جبهه واحد ضد امپریالیستی ? برنامه مشترک جبهه واحد و دولت دمکراسی ملی ? هدف استراتژیک و شعارهای تاکتیکی ? مسیله سازمان انقلابی و رهبری انقلابی را مورد بررسی جامع قرار داده و در مورد شیوه ها و اسلوبهای مبارزاتی چنین می نویسد:
"1 ? گفته می شود در شرایط کنونی ترور و اختناق و سیطره ساواک دیگر اصل هایی مانند ایجاد شبکه مخفی، در امیختن کار مخفی و علنی کهنه شده و باید بدور انداخته شود و تنها راه ایجاد واحدهای مسلح و بویژه ایجاد واحدهای حزب در درون دسته های مسلح روستایی است. این نظریه، لااقل در این شکل آن، که باید شیوه های سنتی کار حزبی مخفی و در امیختن مخفی و علنی را به کنار گذاشت و تنها متوجه ایجاد واحدهای مسلح شد، نادرست است….
۲ ? برخی رفقا مخالف شعار حزب در باره استفاده از سازمانهای علنی مانند سندیکاهای کارگری، شرکتهای تعاونی و دیگر سازمانهای موجود (جوانان و زنان و غیره) هستند و استدلال می کنند که اولا این سازمانها تحت کنترل ساواک است و ثانیا تلاش مثبت در این سازمانها منجر به لو رفتن می شود زیرا ساواک به برکت افراد مرتد و خاین از اسلوب کمونیستها در باره استفاده از سازمانهای علنی نیک خبر دارد و گوش به زنگ است. هر دو این استدلال نادرست است. نکته این جاست که باید تمام دستگیره ها و دستاویزهای قانونی و علنی را که می تواند منجر به پیدایش یک مبارزه اجتماعی به هر شکل که ممکن باشد، می شود مورد استفاده قرار داد. ما به این سازمانها برای ان نمی رویم که انها را به حزب بدل سازیم. ما باین سازمانها برای ان میرویم که انها را به سازمانهایی که تا انجا که ممکن است در کار و وظایف خود جدی تر بدل سازیم. ما باین سازمانها برای ان می رویم که به نحوی از انحا با توده ها وارد تماس شویم و برای خواستهای روزمره انها تلاش کنیم. لذا اگر تاکتیک انقلابیون در استفاده از این سازمانها تاکتیک درستی باشد می تواند علی رغم گوش بزنگی ساواک در طول مدت ثمر بدهد. همه چیز به کار عاقلانه، صبورانه، درازمدت و دقیق مربوط است و الا عجله، تظاهر، شتاب انقلابی کار را به هیج جا نخواهد رساند.
۳ ? برخی رفقا می گویند که وجود رهبری و سازمان حزبی در خارج از کشور زاید است و باید همه چیز به داخل کشور منتقل شود. مهاجرت و کار سازمانی در مهاجرت در نظر این رفقا "آب خنک خوردن است." این نکته نیز نادرست است. بهترین شیوه کار در شرایط کنونی عبارت است از تلفیق رهبری از خارج و داخل. در اینکه در داخل کشور باید هسته یا هسته هایی با اتوریته که بتواند در موقع ضرورت نظر و رهنمود بدهد بوجود آید تردیدی نیست ولی باید مرکز خارج کشور را برای اجرای وظایف معینی حفظ کرد. این وظایف عبارت است از: تامین ارتباط بین سازمانهای پراکنده داخل کشور، فعالیت تیوریک ، تدارک مطبوعات، پرورش کادر، حفظ ارتباطات بین المللی و غیره ….
۴ ? برخی رفقا معتقد به وجود سازمان متمرکز در داخل کشورند. معتقدند که باید مرکز واحدی کلیه سازمانهای درون کشور را از داخل رهبری کند. این خطاست. اصل عدم تمرکز اصل مهم کار سازمانی در شرایط اختناق است. …."
مجله دنیا، ارگان تیوریک کمیته مرکزی حزب توده ایران ? سال هفتم ? تابستان ۱۳۴۵ ? صفحات ۲۲ – ۲۳
همچنین درتزها، رهنمودها و شعارهای بوروی کمیته مرکزی حزب توده ایران که بمناسبت بیست و پنجمین سال تاسیس حزب، تحت عنوان "حزب توده ایران و رسالت تاریخی وی" منتشره در مردم، دوره ششم، شماره هجدهم، شهریور ۱۳۴۵ ، در زمینه شیوه ها و اسلوبهای مبارزه چنین می خوانیم:
"…
۹ ? محتوی یک تحول انقلابی در کشور ما در مرحله کنونی عبارتست از منتقل شدن قدرت حاکمه از دست طبقات و قشرهای ارتجاعی و وابسته به امپریالیسم بدست طبقات زحمتکش و دیگر قشرهای ملی و دمکراتیک. یک چنین تحول انقلابی نمی تواند جز از راه اعمال قدرت مردم علیه ارتجاع، جز از طریق تحمیل انقلابی انجام گیرد. این تحول انقلابی که در هرحال تحمیل اراده مردم علیه دشمنان مردم است بر حسب شرایط می تواند بصورت مسالمت امیز یا غیر مسالمت امیز (قیام مسلحانه و جنگهای انقلابی و غیره) انجام پذیرد. تردیدی نیست که مردم ایران و حزب ما خواستار حل مسالمت امیز تضادهای جامعه و تحقق مسالمت امیز انقلابند، ولی هییت حاکمه ایران با اتخاذ سیاست خشن ترور و اختناق و محو کامل ازادیهای دمکراتیک و عدم تحمل کمترین اپوزیسیون علیه رژیم و واکنش خشن و خونین در مقابل هر گونه مخالفت، خود به دست خود امکان تحول مسالمت امیز را از میان برده است. برای انکه انقلاب ایران روی دهد تنها عامل ذهنی ? وجود حزب طبقه کارگر و دیگر سازمانهای انقلابی و اتحاد نیروهای انقلابی کافی نیست، بلکه نضج شرایط عینی انقلاب و پیدایش وضع انقلابی در جامعه ضرور است. حزب با مبارزه، افشاگری و سیاست صحیح استفاده از تضادها می تواند پیدایش وضع انقلابی را در جامعه تسریع کند و به نضج شرایط ان کمک نماید. وظیفه حزب تدارک فعال انقلاب است.
۱۰ ? شرط عمده و اساسی کامیابی حزب در مبارزه مقدس خود ان است که وی بتواند سازمان خود را بر اصول لنینی در کشور تحکیم کند. تعیین و تصریح مشی درست سازمانی حزب در شرایط ترور و اختناق برای روشن کردن وظایف مشخص حزب در این زمینه دارای اهمیت فراوانی است. اصول عمده راهنما در مورد یک سیاست صحیح سازمانی در شرایط کنونی عبارتست از مراعات عدم تمرکز سازمانی در کشور، در عین حفظ رهبری متمرکز، تلفیق کار خارج و داخل کشور، تلفیق کار مخفی و علنی، ترجیح کیفیت بر کمیت. …"
اسناد ودیدگاهها ? حزب توده ایران و رسالت تاریخی وی ? وضع کشور و وظایف مبرم سیاسی و سازمانی حزب ما ? صفحات ۷۰۳ – ۷۰۴
رفیق فقید نورالدین کیانوری در مقاله ای تحت عنوان "نکاتی در باره وظایف عملی مبارزان انقلابی در ایران" که دربهمن سال ۱۳۵۱ در جزوه ضمیمه "مردم" انتشار یافته در باره انقلاب ایران و مهم ترین وظایف لحظه چنین می نویسد:
"… در چنین شرایطی وظیفه عملی مبارزان انقلابی میهن ما این است که با تحلیل علمی و همه جانبه از کار گذشته و با پند گیری از اشتباهات گذشته کار سازندگی را از نو اغاز کنند و تمام کوشش خود را در جهت تدارک همه جانبه عامل ذهنی یعنی احیا انچنان سازمان سیاسی انقلابی که بتواند در جریان تحول اتی جامعه ایران و در هر حال نقش افشاگری نسبت به امپریالیسم و ارتجاع و نقش تجهیز کننده و سازمانده مبارزات روزمره مردم را بدرستی ایفا نماید، به کار اندازد."
اسناد و دیدگاهها – نکاتی در باره وظایف عملی مبارزان انقلابی در ایران ? صفحه ۷۰۸
او در بخش دیگری از همین مقاله می نویسد:
"لنین به ما می اموزد که احیا سازمانهای انقلابی طبقه کارگر تنها در جریان مبارزات همه جانبه اجتماعی امکانپذیر است. بدون شرکت فعال در مبارزات مردم در همه بخشهای زندگی جامعه نمی توان پیشقراول طبقه کارگر را متشکل ساخت، با تیوری انقلابی مجهز کرد، در جریان نبرد با تجربه شخصی اموزش داد، پیوندش را با خلق محکم کرد و وی را برای رهبری مبارزات خلق اماده ساخت. در میدان مبارزات اجتماعی، در سه بخش عمده اش، یعنی مبارزات اقتصادی، سیاسی و ایدیولوژیک است که بنای سازمان محکم سیاسی طبقه کارگر پی ریزی می شود، در زندگی اجتماعی کنونی کشور ما، علی رغم رژیم اختناق پلیسی، این هر سه بخش مبارزه اجتماعی با شدت روزافزونی جریان دارد."
اسناد و دیدگاهها – نکاتی در باره وظایف عملی مبارزان انقلابی در ایران ? صفحه ۷۰۹
و ادامه می دهد:
"…به طور خلاصه برای یک مبارز انقلابی در ایران همه گونه امکان وجود دارد که به اشکال گوناگون در مبارزات جاری اقتصادی، سیاسی و ایدیولوژیک فعالانه شرکت جوید و ضمن این شرکت، فعالیت انقلابی خود را به بهترین وجهی در سایه حمایت توده های مترقی و مبارز به ثمر برساند."
اسناد و دیدگاهها – نکاتی در باره وظایف عملی مبارزان انقلابی در ایران ? صفحه ۷۱۰
نامبرده در مقاله دیگری تحت عنوان "پیوند کار پنهانی و کار اشکار تبلیغاتی و تشکیلاتی یگانه شیوه درست مبارزه در شرایط اختناق سیاسی است" می نویسد:
"رفقای عزیز، بجای انکه این نیروی عظیم را مصرف کارهایی نماییم که جز اتلاف وقت و به خطر انداختن بهترین نیروها و از دست دادن امکانات برای پیشبرد ن کار اساسی جنبش انقلابی در لحظه کنونی، یعنی اموزش و تبلیغ و سازماندهی جنبش کارگری نتیجه ای ندارد، باید این نیرو را در راه درست، یعنی نزدیکتر شدن به طبقه کارگر و سایر زحمتکشان، بالا بردن شناخت اجتماعی و اگاهی سیاسی شان و کمک به سازمانیابی انان بکار اندازیم. حزب توده ایران با پیروی از این اموزشهای لنین بر ان است که عمده ترین وظیفه مبارزان توده ای، بعنی مارکسیست لنینیستهای پیگیر، در لحظه کنونی عبارتست از تلاش همه جانبه برای پیوند دادن مبارزه مخفی سیاسی انقلابی با همه امکانات علنی و قانونی، هر اندازه هم که این امکانات محدود و ناچیز باشد.
آیا ادعای ان رفقایی که می گویند در شرایط اختناق سیاه فاشیستی کنونی هیچگونه امکانی برای کار علنی وجود ندارد درست است؟ به نظر ما این ادعا ناشی از یک برخورد غیرلنینی به واقعیت اجتماعی موجود در میهن ماست. این واقعیت نشان می دهد که امکانات بسیار وسیعی برای فعالیت علنی دوش به دوش طبقه کارگر و سایر طبقات زحمتکش و قشرهای اجتماعی زیر فشار در ایران موجود است. ده ها و ده ها اعتصاب کوچک و بزرگ کارگری در یک سال گذشته، نمایشات اعتراضی دانشجویان، اعتصاب کارمندان موسسات گوناگون، اعتراض مردم در زمینه کمبود و گرانی خواربار، بدی شرایط حمل ونقل، نداشتن خانه، گرانی مسکن و اجاره بها، نبودن اب، قطع برق و غیره و غیره، برخورد با ماموران دولت و شهرداری و شهربانی و ژاندارمری، اعتراض دهقانان در مقابل فشار بانک عمران، سلف خران، غارتگران ده و گردانندگان دزد شرکتهای تعاونی، و فشار و جنایت ژاندارمها و ماموران دولت و نمونه های بسیار دیگری که از گسترش روزافزون ناخشنودی بر اثر گرانی طاقت فرسا، عقب ماندن افرایش درامدها از افزایش بی سابقه بهای کالاهای مصرفی و کرایه خانه و ترور و اختناق و سیاست ضد ملی رژیم ناشی می شود، بهترین شاهد وجود امکانات علنی برای مبارزه است، امکاناتی که به بهترین وجه می توان انها را با مبارزه علنی مخفی انقلابی و روشنگری سیاسی به هم پیوند داد.
یک واحد حزبی هر اندازه هم کوچک باشد اگر محیط کار و زندگی خود را مورد بررسی عمیق قرار دهد و در این بررسی برخوردی مبارزه جویانه داشته باشد دهها امکان پیدا می کند که بتواند از راههای گوناگون کار مخفی روشنگری انقلابی خود را با مبارزات علنی زحمتکشان پیوند دهد، این مبارزه را تدارک ببیند، راهنمایی کند و در پایان از ان ارزیابی اموزنده ای بنماید…"
اسناد و دیدگاها – پیوند کار پنهانی و کار اشکار تبلیغاتی و تشکیلاتی یگانه شیوه درست مبارزه در شرایط اختناق سیاسی است ? صفحات ۷۷۲ – ۷۷۳
نمونه های فوق نشانگر خط مشی و اسلوبهای مبارزاتی حزب توده ایران در دوران مورد بحث می باشد. نگارنده بر این باور است که تاریخ درستی این مشی و اسلوب مبارزه را به ثبوت رساند و ثمربخشی خود را اشکار ساخت، چنانکه در استانه انقلاب بیش از ۶۰ گروه حزبی بطورغیرمتمرکز تحت رهبری حزب به فعالیت سازمانی در سراسر ایران مشغول بودند. بدون شک دیالوگ صمیمانه و مشفقانه و بر خورد علمی رهبری حزب توده ایران با رفقای سازمان چریکهای فدایی خلق برای نشان دادن نادرستی مشی چریکی موجب ان شد که در استانه انقلاب بخش بزرگی از این رفقا مشی مبارزاتی خود را مورد بازبینی قرار دهند و راه خود را از ان جدا نمایند. بی تردید این دوران در این زمینه نیز درسهای گرانبهایی را برای جنبش انقلابی و کارگری ایران به میراث گذاشته است.
نتیجه گیری:
بررسی اسناد به جا مانده از آن دوران، که نگارنده تنها امکان دسترسی به تعداد محدودی از آن را برای تهیه این مقاله داشته، حکایت از آن دارد که حزب توده ایران کوشش عظیمی را مصروف بررسی و تحلیل جامع از اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران و تدوین شیوه های مبارزاتی کرده است. برنامه های ارایه شده توسط این حزب برای تحول بنیادین جامعه ایران در نوع خود بی نظیر بوده و هیچ سازمان سیاسی قادر به رقابت با این حزب در این زمینه نمی باشد.با توجه به نمونه های فوق با صراحت می توان گفت که دعوی دوم آقای نویدی مبنی بر فقدان تحلیل و مشی مبارزاتی از جانب حزب توده ایران پایه ای در واقعیت تاریخی ندارد.